محمد‌رضا امین ‌داور

جوکر چگونه جوکر شد؟

فیلم با آرتور فلک شروع می‌کند. او شغل و ظاهر به نسبت پذیرفته‌شده‌ای دارد اما هرچه جلوتر می‌رویم نشانه‌هایی می‌بینیم که وعده‌ی ظهور یک «جوکر» را می‌دهد.
اما چه می‌شود؟ فرآیند تبدیل آرتور به جوکر چیست؟ آرتوری که اگر خوب ببینیم در جامعه مانندش پیدا می‌شود. اما جوکر کیست؟
نکته جالب توجه در فیلم جوکر نحوه ایجاد سایکوز است.
محتوای اصلی فیلم درباره شکل‌گیری سایکوز در جامعه است. مادری را می‌بینیم که سابقه روانپریشی دارد و دست برقضا فرزندی را به سرپرستی می‌گیرد و او را بزرگ می‌کند. او باید در جایگاه «مادر» رفتاری می‌کرد که به فرزندش چیزهایی بدهد تا کمک حال کودک برای حرکت به سمت دنیای بیرونی شود. اما برعکس این مادر فقط دنیایی دو‌نفره بین خودش و آرتور ایجاد می‌کند پس آرتور حرفی برای گفتن در دنیای بیرون ندارد. به همین خاطر هم هست که آرتور، مادرش را حمام می‌برد، او را می‌شوید و در تخت کنارش «می‌خوابد». در حقیقت از همان ابتدای فیلم مفهوم نام پدر یا جایگاه پدری وجود ندارد. پس تمامی مردان موجود در دنیای ذهنی آرتور، ساخته و پرداخته‌ی خیالات مادری است که خود از بیماری روانی رنج می‌برد. در نتیجه آن مردان خیالی که آرتور در خیال می‌بیند و به گفت‌وگو با آنها می‌پردازد به هیچ عنوان نمادین نشدند.
به بیان ساده‌تر اگر بنا بود آرتور در مقام سوژگی بنشیند و حرکت کند پس لاجرم باید دنبال یک اشتیاق برود. می‌دانیم که آدمیزاد در ابتدای امر از خود اشتیاقی ندارد پس آرتور هم باید به دنبال کسی برود که دوستش بدارد تا اشتیاق آن فرد، تبدیل به اشتیاق آرتور شود. آنچه روانکاوی به ما می‌گوید این است که انسان برای اینکه بتواند به اشتیاق دیگری (مادر) بپردازد به مفهوم پدر احتیاج دارد تا موتور محرکه‌ای برای برطرف کردن اشتیاق مادر شود. اما در فیلم می‌بینیم که با شکل نگرفتن مفهوم پدر آرتور غرق دنیای دونفره مادر و خودش شده است. همین امر باعث انفعال آرتور شد و ناخودآگاهی هم برایش شکل نگرفت.
حالا می‌فهمیم آرتوری که دچار فقدان «عشق» است و جامعه هم طردش می‌کند در تلاش است تا با دنیای درون‌روانی خود، خلاءهایش را پر کند. به همین خاطر در خیالاتش همه‌کارتوان است، روی سن می‌رود و حتی به اشتباه فردی را پدر خود می‌پندارد. اما به محض اینکه آن خلاءها پر نشد و آرتور با واقعیت دنیای بیرون مواجه شد، اضطراب تمام وجودش را گرفت پس برای مراقبت از خود دست به قتل مادر، مجری تلویزیون و حتی آن مرد ثروتمند زد.